Knjiga abstrakta – pohara.me

Venecija i Boka Kotorska

Prof. dr Egidio Ivetić

Potrebno je novo promišljanje „Pomorske države“ (Stato da Mar) Mletačke Republike. Govoriti o mletčkoj imperiji na moru i o takozavanim pomorskim kolonijama gubi se iz vida prava priroda upravnog i političog sistema kojeg je Venecija razvila kroz niz stoljeća, prije nego što je proširila svoju vladavinu na gornju Italiju. Unutar pomorskog mletačkog sistema, koji je bio, kao takav, jedinstveni na Mediteranu, Boka Kotorska je igrala ključnu ulogu od 1420. do kraja Republike 1797. godine.

Egidio Ivetić je redoviti profesor historije ranog novog vijeka na Univerzitetu u Padovi i direktor Instituta za istoriju Venecije kod Fondacije Giorgio Cini u Veneciji. Objavio je, među ostalom: Istorija Jadrana, Beograd, Arhipelag, 2021; History of the Adriatic, Cambridge, Polity, 2022; Este/Oeste. La frontera dentro de Europa, Madrid, Alianza Editorial, 2024; Sud/Nord. La frontiera globale nel Mediterraneo, Bologna, il Mulino, 2024.

Pohara Perasta i Boke kroz stoljeća

don Robert Tonsati

Veliku poharu Perasta valja promatrati u širem kontekstu pljačkaških pohoda na Perast i Boku Kotorsku i ugroze koja je dolazila od stranih osvajača. U najvećem broju slučajeva, radi se o sukobi između kršćanskih i muslimanskih naroda, a njihovi ishodi mijenjali su demografsku, kulturalnu, ekonomsku sliku Europe. Polazeći od suvremenog ambivalentnog shvaćanja uloge gusara i pirata u prošlosti, autor ukazuje na neke od ključnih momenata iz “povijesti nedaća” Boke Kotorske. U drugom dijelu izlaganja, autor ukazuje na probleme suvremenog doba koje su na život Perasta i Boke također ostavile tragičnu devastaciju koja se može s punim pravom smatrati novim poharama.

Svećenik je Kotorske biskupije, kancelar biskupije, teolog i povjesničar, arhivar Biskupskog arhiva u Kotoru. Rođen je 4. 8. 1983. Osnovnu školu završio je u Herceg Novom, a biskupijsku klasičnu gimnaziju i sjemenište u Subotici. Filozofsko-teološki studij apsolvirao je 2007. g. na Katoličkom Bogoslovnom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu. Na Fakultetu za Povijest Crkve i Kulturna dobra Crkve (Storia e Beni Culturali della Chiesa) Papinskog Sveučilišta Gregorijana u Rimu stekao je bakalaureat (Povijest Crkve i Kulturna dobra) i magisterij (Povijest Crkve). Diplomu iz arhivistike stekao je na Papinskoj školi za arhivistiku i paleografiju. Sudjelovao je kao izlagač i organizator na međunarodnim znanstvenim skupovima u Italiji i u Crnoj Gori. Po povratku iz Rima posvećuje se pastoralnom radu te preuzima brojne službe u biskupiji: glasnogovornik je biskupije, pročelnik ureda za kulturu i kulturna dobra, v.d. direktor Biskupijske Biblioteke u osnivanju. Pastoralnu službu obavljao je Bogdašićima i Lepetanima, te Đurićima i pripadajućim filijalama. Godine 2016. postaje župnikom Mula te se posvećuje širenju kulta bl. Gracije iz Mula. Često nastupa u medijima vezano za teme iz duhovnosti, kulture i povijesti, povijesti umjetnosti, te redovito piše članke teološke i povijesne tematike u specijaliziranim časopisima. Kao urednik, prvi je sabrao i izdao nepoznate muzičke kompozicije o. Konrada Eberta u djelu: „Muljanski kantual, liturgijske skladbe o. Konrada Eberta za zbor župe Muo u Boki Kotorskoj“ (izdavač: OMH u Boki Kotorskoj), te organizirao koncertnu izvedbu kompozicija tijekom promocije u Kotoru i Zagrebu.

Jedan izvor o napadu na Perast 1624. godine

dr. Željko Karaula

U osobnom fondu hrvatskog polihistora Šime Ljubića (1822.-1896) u Državnom arhivu u Zadru nalazi se prijepis (ili orginal) rukopisa na talijanskom jeziku pod naslovom „Saslušanje o napadu na Perast 1626.“ nepoznatog autora. Rukopis saslušanja potvrđuje osnovne podatke koji su ranije bili poznati u historiografiji o napadu sjevernoafričkih gusara sa 13 galija s 2000 levenata (sjevernoafrički janjičari) na Perast u kojem je živjelo oko 600 stanovnika, od kojih je većina muškaraca u punoj snazi bila na trgovačkim putovanjima. U ropstvo je bilo odvedeno oko 450 osoba, mjesto opljačkano (blago iz domova i crkava) u vrijednosti oko 100.000 dukata. Međutim, rukopis osim manje-više poznatih činjenica o tom napadu daje i određene druge podatke iz vizure osobe koja je saslušana koji pružaju nešto više zanimljivih detalja o tom strašnom pohodu na Perast. Autor bi u svom radu dao prijepis toga izvornog dokumenta s talijanskog na hrvatski jezik s pojašnjenjima te ga kritički analizirao u skladu s postojećom historiografskom literaturom.
Ključne reči: Perast, gusari, 1624 godina, Osmanlije, Mletačka Republika, ropstvo

Željko Karaula je doktor istorije i direktor privatne kompanije ALCA d.d. u Bjelovaru. Diplomirao je istoriju i filozofiju na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, gde je specijalizovao istoriju Vojne krajine. Njegova doktorska disertacija „Hrvatska seljačka zaštita u Kraljevini Jugoslaviji“ prerasla je u monografiju „Mačekova vojska“. Objavio je više od 300 naučnih članaka i 18 monografija. Aktivan je učesnik međunarodnih i domaćih naučnih skupova, i član brojnih naučnih organizacija. Urednik je časopisa Zbornik Janković i član uredničkog saveta više naučnih časopisa. Takođe, vodi međunarodne projekte vezane za istoriju i demografiju.

O Pohari Perasta 1624. iz neobrađenih dokumenata istorijskog arhiva Kotor i arhiva muzeja grada Perasta

Tina Ugrinić, Marija Knežević

Sažetak: Perast, grad burne prošlosti, iako dosta izučavan ostaje prekriven mističnim velom, što tjera i mami istraživača da i dalje otkriva. Tragičan događaj koji se zbio juna 1624. godine, kada su nezaštićen Perast napali berberski gusari, nije dovoljno istražen niti dovoljno poznat javnosti. Važno je spomenuti da su berberski gusari napadali peraške pomorce na moru, naročito u albanskim vodama, i prije i poslije ovog događaja. U tim sukobima obije su strane međusobno zadavale jedne drugima velike štete. Uvidom u dokumenta koja se tiču ovog perioda stiče se utisak da je ovaj događaj samo jedna od većih epizoda u burnom razdoblju Perasta, ali i čitavog Mediterana. U stotinjak godina dogodile su se: Lepantska bitka 1571, pohara Perasta od strane berbeskih gusara 1624, Kandijski rat 1645-1669, odbrana Perasta od osmanlijske vojske 1654, Morejski ratovi 1684-1699. i od 1715-1718. godine, te „afera Grilovica“. Stoga, ne čudi da se u dokumentima nije pridavao veći značaj detaljima za koje se nije ni imalo vremena, već samo konkretnim potezima (korespodencija, prodaja imovine u cilju otkupa robova…). U ovom radu oslonit ćemo se na još uvijek neobrađena dokumenta iz Istorijskog arhiva Kotor, fonda Sudsko-notarski spisi iz 1625. godine i na arhivsku građu Muzeja grada Perasta, tačnije fonda Opštine Perast. U dokumentima se spominju imena peraških porodica koje su odvedene u ropstvo, te evidentiran trud njihovih srodnika da ih povrate u Perast. Napor da ih pronađu i otkupe znao je trajati godinama, i to u najboljem slučaju. Mnogi se nisu nikada vratili. Rad na transliteraciji i obradi spomenutih fondova je uveliko otežan zbog čitljivosti dokumenata koji su oštećeni i tokom vremena izblijedjeli, te velike upotrebe netipičnih skraćenica. Uz ovo, peraški izvori su pisani specifičnim tipom mletačkog idioma koji se razlikuje od kotorskog. S obzirom da se radi na neobrađenim fondovima, javljaju se i imena članova peraških porodica kojih do sada nismo sretali.

Ključne riječi: Perast, Boka Kotorska, gusari/pirati, Berberija, Tunis, Alžir, Sjeverna Afrika, pohara, roblje, otkup

Tina Ugrinić, arhivistkinja i profesorica srpskog jezika i književnosti, rođena je u Kotoru 1979. godine. Diplomirala je na Filozofskom fakultetu u Nikšiću – odsjek za srpski jezik I književnost. U periodu 2001/2002. na lokalnom Skala radiju je bila autorka i voditeljka jutarnjeg programa “Jutarnji vjađ”. Pohlađala pripravnički staž 2004/2005 u Gimnaziji Kotor uz obavljanje samostalnog posla profesorke. Od 2009/2010. God. Opština Kotor radi kao saradnica u protokolu predsjednika Opšine i u Sekretarijatu za kulturu. U Državnom arhivu Crne Gore – Istorijskom arhivu Kotor zaposlena je od 2013. godine. Objavila je više radova iz oblasti arhivistike, kao i članke iz domena kulture za časopis “Hrvatski glasnik”. Učestvuje na stručnim skupovima u zemlji i inostranstvu.

Marija Knežević, arhivistkinja i profesorica italijanskog jezika i književnosti, rođena u Kotoru 1987. godine. Diplomirala na Filozofskom fakultetu u Nikšiću, odsjek za italijanski jezik i književnost. Od 2012. Do 2013. radila u Opštini Kotor, u sekretarijatu za kulturu, sport i društvene djelatnosti. U periodu od 2013. Do 2014. bila zaposlena u Porto Montenegru, za sektor administracije. Radila je u Muzeju grada Perasta kao arhivistkinja. Trenutno zaposlena u Istorijskom arhivu Kotor od 2023. godine. Koautorka je više naučnih radova i prevoda sa italijanskog na crnogorski i obrnuto.

Kotorska biskupija i Perast u doba biskupa Vinka Buće (1622. – 1655.)

Dr. Eldina Lovaš, Dr. Ivan Armanda

Kotorski kanonik i gradski učitelj Vinko Buća imenovan je 1622. godine Kotorskim biskupom te se zadržao na tom položaju do smrti 1655. Upravljajući Kotorskom biskupijom 33 godine, ovaj domaći sin u povijest je ušao kao jedan od njezina tri najdugovječnija biskupa. Duže od njega tom su biskupijom upravljali samo biskup Dujam I. (1280.-oko1326/28.) i biskup Frane Uccellini – Tice (1895.-1937.). Dugi pontifikat Vinka Buće obilovao je brojnim događajima, nerijetko turbulentnima i ne uvijek pozitivnima, koji su snažno utjecali na opći i napose crkveni život u Kotorskoj biskupiji i u Perastu. Stoga će se u predavanju – poglavito temeljem devet biskupovih izvještaja Svetoj Stolici, drugih pisama crkvenim vlastima i zapisnika apostolske vizitacije koju je 1624. obavio nadbiskup Oktavijan Garzadori te relevantne literature – opisati stanje i zbivanja u Kotorskoj biskupiji u doba biskupa Vinka Buće. Pritom će se posvetiti posebnu pažnju podacima koje biskup u svojim izvještajima Svetoj Stolici i drugim dokumentima donosi o Perastu, osobito o gusarskom pustošenju grada 1624. godine, zbivanjima nakon toga, obnovi crkve na otočiću Gospe od Škrpjela, peraškoj opatiji sv. Jurja koja se 1634. oslobodila patronata kotorskih patricija, franjevačkoj pastoralnoj djelatnosti u Perastu i turskom napadu na grad 1654.

Ključne riječi: Vinko Buća, Kotorska biskupija, Perast, crkveni život, 17. stoljeće.

Eldina Lovaš diplomirala je Povijest i hrvatski jezik i književnost na Filozofskom fakultetu J. J. Strossmayer u Osijeku. Tokom diplomskoga studija boravila je dvije akademske godine na Sveučilištu u Pečuhu. Doktorsku disertaciju obranila je na Sveučilištu u Pečuhu. Vanjska je suradnica na Odsjeku za povijest Filozofskog fakulteta Osijek i surađuje s Leksikografskim zavodom “Miroslav Krleža”. U Hrvatskom institutu za povijest – Podružnici za povijest Slavonije, Srijema I Baranje zaposlena je od 2022. Godine kao poslijedoktorandica, a od 2024. Godine kao znanstvena suradnica. Dobitnica je Dekanove nagrade i Nagrade za najbolji rad mladih povjesničara iz povijest Slavonije, Srijema i Baranje – Podružnice za povijest Slavonije, Srijema i Baranje. Redovito izlaže na domaćim i inozemnim znanstvenim skupovima. U svom znanstvenom radu bavi se sustavnim istraživanjem demografske i društvene povijesti Baranje i Osijeka u 18. i prvoj polovici 19. Stoljeća te crkvenom poviješću Pečuške i Đakovačko-srijemske biskupije u navedenom razdoblju.

Ivan Armanda je na Katoličkom bogoslovnom fakultetu u Zagrebu diplomirao i potom specijalizirao crkvenu povijest postignuvši magisterij i doktorat. Zaposlen je u Leksikografskom zavodu “Miroslav Krleža”, u uredništvu Hrvatskoga biografskog leksikona. Autor je nekoliko knjiga i više radova u zbornicima i časopisima, urednik dva zbornika radova i dva izdanja povijesnih vrela. Učesnik je na znanstvenim skupovima u Hrvatskoj i inozemstvu. U znanstvenom se radu ponajviše bavi biobibliografijama hrvatskih sveštenika, redovnika i redovnica, te njihovim prinosima hrvatskoj znanstvenoj, kulturnoj i književnoj baštini, kao i ulogom u crkvenim i društvenim zbivanjima.

Osvrt na život i razvoj Perasta nakon Velike pohare 1624. godine
(arhitektura i umjetnost)

Aleksandra Simeunović

Tema obuhvata period od 30- tih godina 17. vijeka nakon napada gusara 1624. godine i tiče se učešća i uticaja istaknutih članova peraškog društva u svetovnom i duhovnom životu samog mjesta kao i njihove kontakte sa ostalim hrišćanskim svijetom i uticaja jednih na druge.
Razvoj urbane arhitekture samog mjesta koje oslikava mnoge promjene – finansijske, društvene, obrazovne, novi izgled grada. Perast kao mjesto na geografskom položaju koje ima vijekovima je bio vrlo atraktivan i zanimljiv svim osvajačima. Osim njih, vrlo zanimljiv je bio i gusarima koji su ga u više navrata poharali a jedna od najstarijih i koja se najviše pamti kroz peraške hronike je ona od 22. jula 1624. godine kada su ga napali alžirski i tuniski gusari. Nakon razaranja i pljačke, Perast je trebalo obnoviti a godine koje su slijedile iznjedrile su ljude koji su se zaista zauzeli za njegovu obnovu u svakom smislu. Autor u radu obuhvata priču dogđajima koji su uslijedili nakon napada, tekovine i društvene promjene kao i ličnosti iz Perasta koji su svojim zalaganjem dali veliki doprinos ne samo u materijalnom nego i umjetničkom i duhovnom preporodu.

Ključne riječi: Perast, arhitektura, barok, palate, umjetnost

Aleksandra Simeunović je kustoskinja i muzejska savetnica u OJU „Muzeji“ Kotor. Diplomirala je na Filozofskom fakultetu u Beogradu, gde je završila studije istorije umetnosti sa temom „Kotorski cipusi“. Zaposlena je u Muzejima Kotora od 1999. godine, gde je autor brojnih izložbi i projekata usmerenih na promociju i očuvanje kulturne baštine Kotora. Aktivno učestvuje u međunarodnim projektima i konferencijama, te je poznata po svom radu na polju muzeologije i kulturnog menadžmenta.

Odnosi komune Kotor i zetskih gospodara Balšića u poznom srednjem vijeku

Prof. dr Marijan Premović

U fokusu rada su odnosi između komune Kotor i zetskih gospodara Balšića od 1360. do 1421. godine. Istraživanje je zasnovano na analizi građe iz Istorijskog arhiva u Kotoru i Državnog arhiva u Dubrovniku, kao relevantne literature za ovu temu. Podaci o njihovim odnosima biće predstavljeni hronološki. Naime, izlaganje podrazumijeva analizu političkih zbivanja na južnom Jadranu u drugoj polovini XIV i prvim decenijama XV vijeka. Kao najznačajniji biće izdvojeni sljedeći uticaji: Dubrovnika, oblasnih gospodara Vojinovića, Ugarsko-hrvatskog kraljevstva, papstva i bosanskih gospodara. Kao što će biti poentirano ovim radom, navedeni politički činioci uticali su na političke odnose Kotora i zetskih gospodara Balšića. Osim političkih, biće analizirana trgovina kao i uticaj vjerskih prilika na politiku Balšića prema Kotoru.

Ključne riječi: Balšići, Kotor, južni Jadran, pozni srednji vijek,političke prilike, katoličanstvo.

Marijan Premović je vanredni profesor, za užu naučnu oblast: Istorija srednjeg vijeka na Filozofskom fakultetu Univerziteta Crne Gore, gde obavlja dužnosti rukovodiocaStudijskog programa za istoriju i prodekana za nauku i međunarodnu saradnju. Gostujući je profesor na Filozofskom fakultetu u Zagrebu i Filozofskom fakultetu u Tuzli. Član je Odbora za istoriju CANU i član Naučnog odbora UCG. Autor je 3 naučne monografije, preko 15 naučnih radova indeskiranih u WoS-u i više od 40 naučnih radova objavljenih u nacionalnim i međunarodnim časopisima.

Fortifikacije Perasta prije i nakon Velike Pohare 1624. godine

Prof. dr Ilija Lalošević

Perast je uz Kotor vjekovima bio najvažniji fortifikacioni punkt u Kotorskom zalivu. Grad je smješten u podnožju brda Sv. Ilije naspram Veriga, na jednom od najljepših, ali i strateški najvažnijih položaja Bokokotorskog zaliva. Peraštani su, sa tvrđave Sv. Krst, ostrva Sv. Đorđe i utvrđenja Gospa od Anđela vjekovima kontrolisali i čuvali strateški značajan tjesnac Verige, čija je sjeverna strana pripadala Turcima, i gdje je mletački pomorski put za Kotor bio najugroženiji. Strateškom položaju i ulozi u odbrani zaliva grad duguje brojne privilergije presudne za ekonomski razvoj.
Autor u radu obrađuje strateški položaj i istorijski razvoj grada i njegovih fortifikacija. Iako je fortifikacioni sistem Perasta postojao i ranije, značajno je proširen i poboljšan nakon velike pohare 1624. godine, što je omogućilo Peraštanima da odigraju značajnu ulogu u istorijskim zbivanjima druge polovine XVII vijeka, zaključno sa borbama za oslobođenje sjevernog dijela Boke u periodu od 1684. do 1687. godine.

Ilija Lalošević je redovni profesor na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta Crne Gore. Diplomirao, magistrirao i doktorirao na Arhitektonskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Specijalizaciju iz arhitektonske konzervacije završio je pod pokroviteljstvom UNESCO-a u Rimu 1990. godine. Postdoktorski boravak proveo je na Univerzitetu Pensilvanije u Filadelfiji kao Fulbrajtov stipendista 2007. godine. Radio je u Regionalnom zavodu za zaštitu spomenika kulture u Kotoru, gde je bio direktor od 1999. do 2004. godine. Tokom mandata postignuti su značajni uspesi, uključujući projekte iz UNESCO programa i nagradu „Europa Nostra“ za restauraciju Katedrale Sv. Tripuna. Bio je prodekan za međunarodnu saradnju i nauku Arhitektonskog fakulteta, član Senata Univerziteta Crne Gore i Nacionalne komisije za saradnju sa UNESCO-m. Autor je brojnih stručnih i naučnih radova iz oblasti zaštite i revitalizacije kulturne baštine. Dobitnik je nagrade „21. Novembar“ opštine Kotor za doprinos upisu Kotorske tvrđave na Listu svetske baštine UNESCO-a.

Boka Kotorska u ratovima na jadransko-jonskom zaleđu 1797-1814

Prof. dr Haris Dajč, Prof. dr Đorđe Krivokapić LL.M.

Period nakon Mira u Leobenu u kojem je Francuska potvrdila svoj položaj u Italiji imao je značajne posledice na nekadašnje teritorije Venecijanske republike u Jadranskom i Jonskom moru. Promene do kojih dolazi nakon 1797. su uslovile, do tada najdinamičnije i brojne promene administracije u Boki Kotorskoj. Posebnost Boke Kotorske uslovila je i brzina Turske, kao i Crne Gore i Albanije, što je uslovilo da Boka Kotorska ne deli u potpunosti sudbinu Dalmacije, kojoj je istorijski pripadala. Smena austrijske, francuske i ruske administracije se odigravala u senci sukoba između Napoleonove Francuske i koalicija okupljenih oko Velike Britanije. Značaj Kotora kao jednog od najvažnijih utvrđenja na Južnom Jadranu je dovodio do interesovanja različitih evropskih sila. Pomorska prednost Velike Britanije na Jadranskom i Jonskom moru, uz korišćenje gusarskih metoda borbi protiv Francuske i njenih saveznika, naročito nakon 1809. godine, je uticalo i na dinamiku u Boki Kotorskoj i Južnoj Dalmaciji. Uprkos kontroli nad utvrđenim gradom i lukom iz dostupnih izvora se može zaključiti da i pored kontrole na gradom i lukom, flota koje nisu gospodarile morima, ostajale su izolovane u Boki Kotorskoj. U istraživanju se pored objavljene građe i literatura koristi britanska neobjavljena građa.

Ključne reči: Jadran, Jonsko more, Dalmacija Boka Kotorska, Kotor, Velika Britanija, Francuska, gusari,

Haris Dajč je vanredni profesor istorije na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu. Uže naučne oblasti istraživačkog rada: moderna istorija i savremena istorija. Rukovodilac je Centra za saradnju sa EU u okviru Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Gostujući je profesor na Institutu za evropske studije Jagelonskog univerziteta u Krakovu od 2019. godine. Objavljene monografije: Sumrak starog Mediterana: Jonska ostrva : 1774-1815 (2016), Kuće beogradskih Jevreja: 1920-1941 (sa M. Roter Blagojević, 2018), Savska padina : tragovi urbanog razvoja Beograda 19. i 20. Vek (2019), Istočni Mediteran: Velika Britanija i Francuska na Levantu: 1796-1807 (2020).

Đorđe Krivokapić je vanredni profesor prava informaciono-komunikacionih tehnologija, na Katedri za organizaciju poslovnih sistema, Fakulteta organizacionih nauka Univerziteta u Beogradu. Prepoznatljiv je po svom stručnom i aktivističkom angažmanu u oblasti digitalnih prava i kao su-osnivač Share Fondacije. Aktivan je u istraživanju, kreiranju i zagovaranju javnih politika u oblastima intersekcije prava i tehnologije na nacionalnom, regionalnom i evropskom nivou. Autor je većeg broja knjiga, vodiča i članaka u oblastima: zaštite podataka o ličnosti, informacione bezbjednosti, regulisanja interneta i vještačke inteligencije. Posebne oblasti njegovog interesovanja predstavljaju istorija regulacije, tehnologije, pomorstva i mediterana.

Perast i Boka Kotorska i raspad Jugoslavije kroz percepciju baza podataka ICTY (MKSJ)

Dr Edin Omerčić

Autor će kroz svoje izlaganje na Konferenciji predstaviti nekoliko, obimom manjih dokumenata koji su dostupni na bazama podataka Međunarodnog kaznenog suda za bivšu Jugoslaviju (MKSJ ICTY), a koji se odnose na Bokokotorski zaljev i njegov položaj tokom razdoblja od kraja osamdesetih i početka devedesetih godina dvadesetog stoljeća. Već na prvi pogled se može zaključiti kako je broj dokumenata u navedenoj bazi podataka, koji se odnose na ovu temu svojim obimom skroman. Ukoliko sagledavamo ovako ogromnu temu kao što je raspad SFRJ, značaj ovih dokumenata je i – marginalan. No, primjenjujući metod mikrohistorije, krećući se od posebnog i marginalnog, ka općem, autor će kroz izlaganje nastojati pružiti nacrt istraživanja koje bi uključivanjem dnevničkih bilješki, memoarske građe, dnevne i sedmične štampe, kao i ostalih dokumenata koji tretiraju nešto širi geografski prostor Južnog Jadrana moglo dati cjelovitiji odgovor kao i veći naučni doprinos u razmatranju ovog pitanja.

Edin Omerčić je rođen 1981. godine u Puli. Osnovnu i srednju školu je završio u Rovinju. Filozofski fakultet završio je u Sarajevu 2007. godine. Od 2008. godine radi na Institutu za historiju u Sarajevu. Magistarski rad je odbranio 2013. godine na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Sarajevu. Član je i jedan od osnivača Udruženja za modernu historiju iz Sarajeva, sekretar je časopisa „Historia Moderna Bosna & Herzegovina“. Od 2017. do 2019. godine je bio član uredništva časopisa za književnost i društvena pitanja Behar, te član
uredništva časopisa Journal, dvomjesečnika Kulturnog društva Bošnjaka Hratske iz Zagreba. Doktorirao je na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu 2023. godine. Čita, piše i pliva umjerenom brzinom.

Paskvalićeva uloga u odbrani Kotora: složena veza između pera i mača

dr. Ane Ferri

Tema ovog rada je osvjetljavanje uloge Ludovika Paskvalića, istaknutog renesansnog kulturnog poslenika iz Boke Kotorske u odbrani svog rodnog grada Kotora. Premda po obrazovanju pravnik, a po opredjeljenju pjesnik, Paskvalić je Bokelj, patricijski sin, rodoljub i patriota. Slobodu i slobodarske ideje nije baštinio samo u svojim stihovima, već je pero zamijenio oružjem kada ga je domovina trebala, uzimajući aktivno učešće u vojnim manevrima. Pjesnik iz Boke je cijeli svoj život proveo svjedočeći sukobu neprijateljskih vojski odnosno anatagonističkih sila na Jadranu i u Sredozemlju, Mletačke republike pod čijim je protektoratom bio i njegov rodni grad na jednoj strani i Otomanskog carstva na drugoj. Priklanjanje venecijanskom lavu, štitilo je Paskvalića i njegove sunarodnike od proboja jezika i vjere sa Istoka koja im nije bila bliska i u mnogome se razlikovala od njihovog kulturnog identiteta. Pored aktivnog učešća u borbama, Paskvalić je prepoznao značaj pjesničke riječi u očuvanju slobode. U prigodnicama, koje su specifičan dio Paskvalićevog pjesničkog korpusa, uspostavio je zbirku portreta, primarno vojnika i ratnika, kojima zahvaljuje na doprinosu koji su dali u očivanju slobode njegovog grada i odbrani ljudi. Paskvalićev odabir da pjesme ne stvara na maternjem već na za njega stranim jezicima (italijanskom i latinskom) omogućila je pjesniku da bez cenzure iznosi sopstvene političke stavove koji su potvrda njegovog nacionalnog identiteta. S obzirom na to da je Paskvalić bio hroničar svog doba, ovo istraživanje ističe značaj književnosti koja transcendirajući estetske kriterijume dobija ulogu katalizator za unutrašnje osnaživanje i moralno vođstvo u odbrani grada. Metod je komparatističkog, istraživačkog i književno-istorijskog karaktera, zasnovan na kombinatorici istraživanja o autoru kao i proučavanju njegovih prigodnica posvećenih učesnicima u odbrani grada, a sve sa ciljem razumijevanja povoda i konteksta za Paskvalićev doprinos očuvanju slobode. Renesansno pjesništvo, nerijetko stvarano po modelu i sa ciljem da zadovolji ukus tadašnje publike, puno književnih konvencija, dobija dublji društveni uticaj i doprinosi boljem razumijevanju kompleksne dinamike između umjetnosti, kulture i vojne istorije, osvjetljavajući važnost integracije različitih aspekata društva i preispitujući značaj pjesnika u vrijeme izazova i kriza.

Ključne riječi: Ludovik Paskvalić, Carmina, Rime volgari, XVI vijek, rodoljublje

Ane Ferri je doktorka filoloških nauka sa Filološkog fakulteta Univerziteta u Beogradu, gde je doktorirala sa radom na temu bokokotorskog pesnika Ludovika Paskvalića iz XVI veka. Masterirala je italijanistiku na istom fakultetu. Radi kao profesorka engleskog i italijanskog jezika i književnosti, te je osnivačica škole stranih jezika „PU Language Centre Ferriland“. Objavila je više naučnih radova i učestvovala na međunarodnim konferencijama, kao i na prestižnim obukama poput zimskih škola kulturnih studija. Aktivno se bavi književnim prevođenjem i volunterizmom, a njena naučna interesovanja uključuju istoriju književnosti i interkulturalne veze između Boke Kotorske, Dalmacije i Italije.

Vizualizacija trijumfa: slikani ciklus u crkvi Gospe od Škrpjela

Prof. dr Saša Brajović

Nakon serija katastrofa – zemljotresa, epidemija kuge, pohare 1624, velike turske ofanzive 1654. iz koje izlazi kao pobednik – Perast je stvorio generaciju sposobnu da porodični imetak i obrazovanje ugradi u obnovu duha i kulture svog grada. U toj generaciji neuporedivo mesto pripada Andriji Zmajeviću (1628-1694), peraškom župniku i od 1671. barskom nadbiskupu koji se, nakon završetka uglednih škola i univerziteta, iz Rima vratio kao formirani sprovodilac ideja katoličke reforme, čiji je jedan od stubova bila vizuelna kultura. Posebno značajan deo Zmajevićeve zaokružene kulturne politike bilo je stvaranje idejnog koncepta slikanog ciklusa u crkvi Gospe od Škrpjela – stožeru duhovnosti, ali i političkog i ekonomskog razvoja Perasta. Ne manje važan deo te kulturne politike bila je Zmajevićeva uloga mecene – briga o umetničkom školovanju Tripa Kokolje (1661-1713), nabavka slikarskog materijala i nadgledanje načina na koji su se njegove ideje vizualizovale. Zahvaljujući dubini Zmajevićevog programa i Kokoljinom talentu formiran je jedan od najboljih i najvećih baroknih slikanih ciklusa u čitavom venecijanskom domenu. Slojevitost, punoća i obavezujući a podsticajni karakter programa slika, inicirali su niz urbanističkih i umetničkih projekata koji su Perast pretvorili u jedinstven barokni ambijent. Koncept predočava i proslavlja Bogorodičinu predodređenu saiskupiteljsku misiju u skladu sa učenjima i tradicijom Katoličke crkve, ali se u njemu jasno izražava Zmajevićeva samostalnost u poentiranju tema od naročitog značaja za njegovu dijecezu i, posebno, Perast. Program u celini, kao i njegovi posebni delovi, naročito slika Regina Coeli (Krunisanje Bogorodice), predočava identitet Perasta i služi kao vizuelni podsetnik na njegovu slavnu povest i trijumf.

Ključne reči: Gospa od Škrpjela, marijanski ciklus slika, barok, Andrija Zmajević, Tripo
Kokolja, Perast

Saša Brajović je redovna profesorka na Odeljenju za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Predaje istoriju evropske umetnosti od 15. do kraja 19. veka. Težište njenog naučnog interesovanja su mediteranske studije i vizuelna kultura Crne Gore, naročito Boke Kotorske, kao i proučavanja dela evropske novovekovne umetnosti u zbirkama i muzejima Srbije. Napisala je osam naučnih monografija, među kojima: Gospa od Škrpjela – marijanski ciklus slika (2000), U Bogorodičinom vrtu. Bogorodica i Boka Kotorska – barokna pobožnost zapadnog hrišćanstva (2006), Njegoševo veliko putovanje, Meditacije o vizuelnoj kulturi Italije (2015), Vizuelna kultura mediteranske Crne Gore od 15. do 20. vijeka (2019).

Tijelo i stradanje u Perastu ranog modernog doba – relikvijari iz crkve Svetog Nikole

dr Milena Ulčar

Danas se u crkvi Svetog Nikole u Perastu čuva niz relikvijara različitih oblika koji su nastajali u 17. i 18. vijeku. Srebrni dijelovi tijela, zajedno sa nizom cilindara, medaljona i krstova nose u sebi čestice tijela svetitelja ili zemaljske ostatke vezane za život Bogorodice i Isusa. Ovi predmeti, uprkos raznolikosti materijala, različitom stepenu vještine izrade i različitom porijeklu, veoma su važan dio vizuelne kulture grada. Razumjevanje njihove funkcije, performativnog potencijala i percepcije od strane onovremenog posmatrača mogu ukazati na načine tretiranja i doživljavanja tijela u Perastu ranog modernog doba. Stavljeni u kontekst verbalne kulture 17. i 18. vijeka, dostupne kroz sačuvane tekstove propovjedi, pjesama i prikazanja u Župnom arhivu u Perastu, mogu doprinjeti razumjevanju odnosa prema materijalnim aspektima pobožnosti tokom ovog dinamičnog perioda istorije Perasta.
Cilj ovog rada biće predstavljanje najvažnijih primjera relikvijara iz crkve Svetog Nikole, kao i njihovo pozicioniranje u kontekst proučavanja istorije tijela. Posebno će biti istaknut peformativni potencijal koji su ovi predmeti imali u procesijama, proslavama, ali i u kroz upotrebu u privatnoj pobožnosti.

Ključne riječi: relikvijari, relikvije, Perast, barok, istorija tijela.

Milena Ulčar rođena je doktorsku disertaciju sa nazivom „Relikvijari u Boki Kotorskoj od 17. do 19. vijeka“ odbranila 2018. godine na Filozofskom fakultetu u Beogradu, pod mentorstvom prof. dr Saše Brajović. Radi kao naučni saradnik na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Godine 2016. bila je stipendista fondacije The British Scholarship Trust koja joj je obezbedila dvomesečni istraživački rad na Univerzitetu Kembridž, Fakultet za istoriju, na kojem je dobila nagradu „Voja Kondić“ za najbolje iskorišćen istraživački boravak. Objavila je više zapaženih studija u visoko vrednovanim međunarodnim i domaćim zbornicima i časopisima.

Oltarske slike venecijanskih baroknih i poznobaroknih umetnika u Boki Kotorskoj

Milena Mazarak

Sažetak rada: Jačanje pomorstva i trgovine u drugoj polovini XVII veka omogućilo je i uvoz umetničkih dela, projekata i predmeta iz Venecije. Poručivani su pre svega oltari i oltarske slike, a glavni patroni bili su biskupi, sveštenstvo, religiozni redovi, ali i laici, čemu je naročito doprineo uspon plemićkih, i porodica obogaćenih trgovinom. Slikari su često putovali i stvarali u drugim mestima pod Mletačkom republikom, ali su dela u Boku uglavnom stizala pismenim poručivanjem ili direktnom kupovinom od strane trgovaca i pomoraca. Iako su retko u pitanju pravi primeri baroknog patronatstva (poput složenog odnosa barskog nadbiskupa Andrije Zmajevića i Tripa Kokolje), dela venecijanskih umetnika će se proučavati u širem kontekstu razvoja Boke, razmatranjem ekonomskih, društveno-političkih i kulturnih faktora koji su uticali na njihov kontinuirani uvoz iz Venecije, sa čijom se ideologijom Boka, kao njen sastavni deo, u celini poistovećivala. Među venecijanskim baroknim i poznobaroknim oltarskim slikama, u crkvi Svete Marije Koleđate u Kotoru nalazi se „Preobraćenje svetog Pavla“, delo jednog od najznačajnijih slikara baroknog perioda u Veneciji, Antonija Cankija. Međutim, brojnije su slike učenika i sledbenika najistaknutijih umetnika. Kako su poručivane sve do kraja XVIII veka, zapaža se i stilska raznovrsnost: od predstavnika tenebrističke struje Antonija Cankija, kjarističkih elemenata Antonija Arigonija, do rokoko tendencija poznijih umetnika poput Đuzepea Anđelija i Frančeska Fontebasa. Osim kao svedočanstvo intenzivnijeg razvoja Boke Kotorske, oltarske slike na kojima su predstavljani svetitelji čiji se kult negovao (a na prvom mestu Bogorodičin), razmatraće se i u kontekstu jedne od svojih primarnih funkcija podsticanja pobožnosti, naročito u vreme ratova.
Ključne reči: Boka Kotorska, Venecija, venecijansko barokno i poznobarokno slikarstvo, oltarske slike

Milena Mazarak je doktorantkinja na Odeljenju za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Diplomirala je i magistrirala na temu venecijanskog baroknog slikarstva, fokusirajući se na radove Tripa Kokolje i Antonija Arigonija u Kotoru. Tokom studija, bila je stipendistkinja Ministarstva za spoljne poslove Italije, gde je boravila na istraživačkom radu u Veneciji pod mentorstvom prof. dr Đorđa Fosaluce. Aktivno učestvuje u muzejskim projektima, kao što su vođenja kroz izložbe u Narodnom muzeju Srbije. Objavila je više naučnih radova, uključujući „Tri slike venecijanskog tenebrističkog slikarstva“ u Zborniku Narodnog muzeja Srbije. Izlagala je na međunarodnim naučnim skupovima i bila je deo različitih istraživačkih projekata.

Vijenac na palati Šestokrilović u Perastu kao svjedočanstvo prošlosti i simbol novog doba

Jasminka Grgurević

Rad se bavi štukaturnim vijencem na palati Šestokrilović u Perastu. Vijenac je izveden ispod krova palate cijelom dužinom njene fasade. Na centralnom dijelu vijenca nalazi se grb porodice Šestokrilović , ispod kojeg je u malteru upisan natpis Šestokrilovi i godina 1691. Na štitu grba predstavljeno je krilo ptice obojeno zlatnom bojom na srebrno-plavoj podlozi. Vijenac je ukrašen vazama sa cvijećem i listovima akantusa, koji su reljefno oblikovani i oslikani. Na vijencu i grbu su izvedeni konzervatorsko-restauratorski radovi u dvije faze, tokom ljeta 2004. i tokom 2014.godine. Preduzeti radovi su ukazali na heraldičke vrijednosti grba u njegovom središnjem dijelu i istovremeno na umjetničke vrijednosti prikazanih štukaturnih ukrasa. U vrijeme kada je ovaj vijenac izrađen u Perastu, nema dostupnih izvora o porodici Šestokrilović. U palati koja se u literaturi naziva Šestokrilović upravo po zapisu i grbu na vijencu, su živjeli, prema zaključcima istraživača koji su se bavili ovom problematikom, oni koji su u kontinuitetu imali parvo da koriste grb i prezimene jedne od 12 srednjovjekovnih peraških kazada, koje su, prema tradiciji, osnovale grad Perast i kojima je to parvo po nasljedstvu pripadalo. Cilj rada je bio ukazati na jedini primjer oslikanog grba izvedenog u štukaturi u Perastu i Boki kotorskoj kao i na umjetničku klimu u Perastu krajem XVII vijeka u vrijeme kada je ovaj vijenac izrađen. Napomene radi, u isto vrijeme barokni slikar Tripo Kokolja, slika na otoku u crkvi Gospe od Škrpjela. Za izradu rada korišćena su istorijsko-umjetnička istraživanja i podaci zapaženi tokom radova na vijencu. Zaključeno je da štukaturni vijenac sa grbom ispod krova palate Šestokrilović predstavlja svjedočanstvo prošlosti, simbol nove vrste ukrasa u urbanom tkivu grada, simbol kontinuiteta, ali i nagovještaj novog doba u Perastu.
Ključne riječi; Perast, palata Šestokrilović, oslikani štukaturni vijenac, grb porodice Šestokrilović

Jasminka Grgurević je diplomirani konzervator-restaurator, savjetnik konzervator. Diplomirala na Kulturološkom fakultetu, Cetinje, 1990.godine, na odsjeku štafelajno slikarstvo, zidno slikarstvo i mozaici. Specijalizirala je konzervaciju drveta, na Norwegion University of Science and Technology, Oslo, Trondheim (2000). Pohadjala je više specijalističkih kurseva u organizaciji ICCROM-a, UNESCO-a , Getty Conservation Institute-a. Više od 30 godina bavi se istraživanjem i zaštitom kulturnih dobara. Učestvovala u radu više naučnih i stručnih skupova iz oblasti zaštite kulturnih dobara. Objavila vise stručnih radova na temu istraživanja i zaštite kulturnih dobara. Zaposlena u Centru za konzervaciju i arheologiju Crne Gore u Područnom odeljenju u Kotoru.

O pravu miraza (dos,perchivium) u kotorskom Statutu, štampanom 1616.godine u Veneciji

Mag. Janko Paunović

Ovaj rad će se fokusirati na istraživanje regulacije miraza (dos, perchivium) u Statutu grada Kotora, značajnog grada na istočnoj obali Jadrana. Statut Kotora je napisan od 1301. do 1444. godine i štampan u Veneciji 1616. godine. Kotor je pripadao grupi južnih gradskih statuta, što jasno pokazuje značajniji uticaj istočno-rimskog-/ vizantijskog prava, ali i uticaje zapadnih pravnih sistema preko dubrovačkog Statuta, ali i notarske službe sa Apeninskog poluostrva. Ova studija će analizirati kako je staro vizantijsko pravo uticalo na zakonske odredbe o mirazu u Statutu Kotora u poređenju sa Justinijanovim Corpus Iuris Civilis-om. Poseban fokus će biti stavljen na ključne tačke regulacije miraza u Statutu Kotora, kao što su zabrana prodaje, zabrana zaloge i obaveza pismenog sastavljanja notarske isprave o primopredaji mirazne imovine (dota notale). Kroz analizu ovih odredbi, dobija se uvid u prihvatanje kako rimskog tako i vizantijskog prava, kao i uticaje dubrovačkog Statuta i lokalnih običajnih prava na pravni sistem Kotora. Institucija miraza predstavlja zanimljiv primjer obuhvatajući različite uticaje pravnog pluralizma i običajnog prava, ali takođe pružajući istovremeno opsežan uvid u društveno-ekonomske odnose unutar zajednice. Cilj studije je da pruži novi uvid u razvoj pravnog sistema Kotora i njegove veze sa različitim pravnim tradicijama tog vremena.
Ključne reči: Statut Kotora, miraz (dos, perchivium), vizantijsko pravo, Corpus Iuris Civilis, pravni pluralizam, običajno pravo

Janko Paunović je doktorand na Univerzitetu u Bergenu, fokusiran na recepciju rimskog prava u slovenskom kontekstu, posebno na miraz u srednjovekovnom Kotoru. Njegovo istraživanje obuhvata uporedno pravno-istorijske metode i egzegetsku analizu uticaja venecijanske administrativne prakse i običajnih pravnih tradicija. Radio je u arhivima jadranskih gradova, uključujući Bogišićevu biblioteku u Cavtatu i arhive Herceg Novog i Kotora. Autor je radova o rimskoj provinciji Illyricum i kotorskom Statutu. Član je više međunarodnih pravnih i istorijskih društava i redovno izlaže na konferencijama.

Uspostava vlasti i (re)kolonizacija mletačke Boke nakon 1689. godine

Prof. dr Marko Rimac

Opsada Herceg Novog 1689. godine bila je vrhunac mletačkog vojnog djelovanja na istočnojadranskoj obali tijekom Morejskog rata. Ujedno je to bio najvažniji i najveći istočnojadranski grad kojeg su Mlečani uspjeli preoteti Osmanlijama. Slijedom toga organizacija vlasti i naseljavanje grada i okolice bilo im je od ključnog strateškog značaja. U sličnim pothvatima Mletačka Republika koristila je elastične upravljačko-organizacijske modele utemeljene na stečenom iskustvu s već osvojenih prostora i prilagođavala ih lokalnim posebnostima. Osvajanje Herceg Novog omogučilo je uvlačenje u mletačku sferu utjecaja širokog istočnohercegovačkog i crnogorskog prostora. To je značilo da Mlečani moraju organizirati život za sve stanovnike tih prostora koji su odlučili postati njihovim podanicima. Uslijedile su mnobrojne dodjele zemljišta (tzv. investiture) iz kojih se može iščitati migracijska kretanja i doseg mletačkog utjecaja na okolnu regiju. Prelazak kršćana iz osmanskog u mletačko podaništvo je bio potpuno očekivan, ali u Herceg Novom i njegovoj okolici na mletačku stranu prešao je i relativno velik broj tamošnjih muslimana. Zemlja je dodjeljivana i zaslužnim pojedincima iz Perasta i drugih mjesta koja su od ranije bila u mletačkim rukama. Cijeli proces imao je relativno kratkotrajan i prostorno ograničen značaj zbog za Mlečane nepovoljnog razgraničenja koje je uslijedilo nakon sklapanja Karlovačkog mira 1699. godine.

Ključne riječi: Herceg Novi, organizacija vlasti, (re)kolonizacija, investiture

Marko Rimac je izvanredni profesor na Odsjeku za povijest Filozofskog fakulteta Sveučilišta u Splitu. Područje njegovog znanstvenog interesa obuhvaća više aspekata ranonovovjekovne povijesti istočnojadranse obale i zaleđa poput: povijesti krajolika, kulturne povijesti, vojne povijesti, lokalne povijesti i rodoslovlja. Voditelj je modula povijesti na Poslijediplomskom studiju humanističkih znanosti spomenutog fakulteta. Autor je nekoliko znanstvenih monografija i više znanstvenih članaka među kojima: Bitka za Imotski 1717. (Split 2022.), Povijest jednoga agrarnog krajolika u osvit modernosti: sela Donji i Gornji Bitelić (Split 2022.), O porijeklu zemljišne razdiobe sela Gornji Rujani (Retrogradna i metrološka raščlamba austro-ugarskog katastra).

Kotor i Boka kotorska u svjetlu predmodernih migracijskih procesa (18. stoljeće)

dr Maja Katušić

Prostorna pokretljivost i migracije jedna su od temeljnih karakteristika društva, kako danas tako i u predmoderno doba. S obzirom na postojanje velikih predmodernih kompozitnih država unutar kojih su različite grupe (etničke, vjerske, društvene, interesne itd.) njegovale različite društvene, pravne, gospodarske, vjerske i kulturne tradicije, migracije i kretanje stanovništva ne možemo promatrati isključivo binarno kroz prelaske državnih granica. U tom kontekstu posebice su zanimljive migracije stanovništva iz ruralnih u urbana područja, sezonske migracije povezne najčešće uz poslovne aktivnosti, odnosno migracije pojedinaca u organiziranim (radnim) jedinicama, koje zbog prirode posla, najčešće cikličkog, na dulje vrijeme odlaze iz svojih domova. Potonje prije svega uključuje vojsku, pomorce i trgovce. Svi su oni, posebice vojnici, bili čvrsto organizirani i povezani te su tvorili mikro-zajednicu koja se sastojala od pojedinaca različitog etničkog, geografskog, društvenog i vjerskog podrijetla. U skladu s navedenim, izlaganje će se fokusirati upravo na navedene skupine, odnosno njihovu zabilježbu u kotorskim arhivskim izvorima tijekom 18. stoljeća. Na temelju analize serijalnih izvora, posebice matičnih knjiga župe sv. Tripuna, analizirat će se njihova zastupljenost, podrijetlo, ali i interakcija i umrežavanje, odnosno uklopljenost u tadašnje kotorsko društvo.
Ključne reči: Boka kotorska, Kotor, 18. stoljeće, migracije, mobilnost, matične knjige župe sv. Tripuna

Maja Katušić, povjesničarka, zaposlena u Hrvatskom institutu za povijest (2007.), od 2023. na radnom mjestu višeg znanstvenog suradnika. Diplomirala je i doktorirala je na Hrvatskim studijima Sveučilišta u Zagrebu na temi iz društvene i demografske prošlosti Kotora u 18. stoljeću. Područje istraživanja uključuje društvenu, demografsku i vojnu povijest istočnojadranskog prostora u 18. stoljeću. U posljednje vrijeme znanstveni interes usmjeren je na razvoj javnozdravstvenog sustava i protuepidemijskih mjera u Dalmaciji tijekom 18. i 19. stoljeća. Kao naslovni izvanredni profesor na Hrvatskom katoličkom predmetu drži predmet „Kulturna baština Boke kotorske“ (od 2014.). Objavila je, među ostalom: knjigu Živjeti u Kotoru u 18. stoljeću.

Fortifikacioni sistem u Paštrovićima u funkciji odbrane od osvajačkih pohoda i pohara u periodu od XVI do XVIII vijeka

Mag. Blažo Kažanegra

Živjeći u graničnom pojasu između Otomanske imperije i Mletačke republike, stanovništvo u Paštrovićima je stalno bilo izloženo napadima i poharama iz pravca susjedne tzv. Turske Albanije. U ranijim periodima mletačke vlasti, Paštrovići su se, u slučaju opasnosti, uglavnom sklanjali u dvije utvrde na morskim hridama – Svetom Stefanu i Kastelastvi – o čemu svjedoče i brojni istorijski i arhivski izvori iz tog perioda, poput „Dnevnika“ Marina Sanuta (I Diarii) s početka XVI vijeka.
Nakon pada Bara i Ulcinja pod Tursku vlast 1571 godine, Paštrovići su postali neposredna granična zona, pa je stoga rizik od napada i pohara postao veći, bilo da se radi o kopnenoj vojsci ili gusarima. Posledično tome, Sveti Stefan (eventualno i Kastelastva) nije više bio dovoljan da pruži adekvatnu bezbijednost i sklonište za paštrovska bratstva, jer u slučaju iznenadnog napada sa obližnje Turske teritorije, bježanje na Sveti Stefan ne bi bilo izvodljivo, najviše zbog udaljenosti brojnih sela u zaleđu, kao i u slučaju gusarskog napada sa mora. Da bi se adaptirali na takve okolnosti, Paštrovići su, uz pomoć Venecije, najvjerovatnije u XVII vijeku, razvili složeni fortifikacioni sistem kroz izgradnju dodatnih fortifikacija u zaleđu obale – utvrđenih djelova sela, malih kaštela i kula. I zaista, kada pažljivo analiziramo gravuru Paštrovića objavljenu 1696 godine u „Izolariju“ (Isolario dell’Atlante Veneto) autora Vićenca Koronelija, jasno uočavamo brojne fortifikacione objekte u zaleđu.
Ovakav sistem, čini se, je imao svoju funkcionalnu primjenu u praksi. Svako selo u zaleđu je imalo neki tip fortifikacije tako da u slučaju iznenadnog napada, sa kopna ili mora, stanovništvo bi se – umjesto da bježi na Sveti Stefan ili Kastelastvu – sklanjalo u obližnje kule ili druge slične fortifikacije u okviru svojih seoskih područja. Na taj način, napadač je bio prinuđen da ratuje na više manjih, teže pristupačnih, odbrambenih punktova u zaleđu, čime bi se rasipala njegova borbena snaga.
Podaci sa terena u zaleđu Paštrovića, u sadejstvu sa dostupnom arhivskom, istorijskom i drugom građom, kao i nalazima nedavnih arheoloških istraživanja, zaista podupiru tezu o postojanju različitih fortifikacija u zaleđu. U konačnom, neophodno je vršiti dalja istraživanja na multi-disciplinarnoj osnovi u cilju detaljnije razrade ove tematike.

Blažo Kažanegra je magistar pravno-ekonomskih nauka sa Pravnog fakulteta u Beogradu, trenutno izvršni direktor Fondacije Bankada na Svetom Stefanu. Diplomirao je pravo 2004. godine, a magistarske studije završio je iz oblasti ekonomske analize prava. Učestvovao je na brojnim konferencijama i forumima u regionu i inostranstvu na teme prava, ekonomije i istočno-evropskih studija. Bio je stipendista Evropskog foruma u Alpbahu i stažirao na naučnim institutima u Moskvi i Bostonu. Aktivno se bavi građanskim aktivizmom u oblasti zaštite prirodne i kulturne baštine Paštrovića, kao i istraživanjem njihove istorije.

Osnivanje muzičkih škola u Boki Kotorskoj kao susret vojne, crkvene, umetničke i popularne muzičke istorije i prakse

Dr. Maja Vasiljević

Imajući u vidu složen položaj Boke Kotorske, kao geografskog prostora na kome su se u prošlosti ukrštali različiti uticaji i kulture, nastanak muzičkih škola na datom području biće analiziran upravo iz aspekta susreta različitih kulturnih poslenika, koncepata i ideja. Autorka će u ovom radu ponirski pristupiti uspostavljanju istorijskog pregleda razvoja muzičkog školstva u Boki Kotorskoj uvažavajući sve inicijative koje su se realizovale u okvir muzičkog školstva. S tim u vezi, biće predstavljene kako pevačke i muzičke škole pri nastale u okrilju crkvenih instutucija, tako i muzičko školstvo kao deo aktivnosti predstavnika vojnih ili sokolskih udruženja, pa sve do državno subvencionisanih muzičkih škola koje će zaokružiti proces razvoja muzičkog školstva u Crnoj Gori kao delu SFRJ. Posebna pažnja biće posvećena fenomenu uspostavljanja nastavnog kadra koji su činili najpre školovani muzičari iz Austrougarske, odnosno današnje Češke, Slovenije i Hrvatske. Period na koji će se autorka fokusirati u ovom radu obuhvata prvu polovinu XX veka. Rad je zasnovan na opsežnom istraživanju građe iz Arhiva Jugoslavije, Državnog arhiva Crne Gore, Kotorskog arhiva i periodike koja se pokazala izuzetno dragocenom.
Ključne reči: muzičke škole, muzičari, obrazovanje, Boka Kotorska, crkvena muzika, vojna muzika, Sokolski pokret

Maja Vasiljević je doktorka sociologije i master muzikologije, trenutno radi kao naučna saradnica na Odeljenju za istoriju Filozofskog fakulteta Univerziteta u Beogradu. Njen naučni interes uključuje muzičke aspekte nacizma, biopolitiku u okupiranom Beogradu tokom Drugog svetskog rata, i populizam u srednjoj i istočnoj Evropi. Objavila je dve studije: „Filmska muzika u SFRJ: između politike i poetike“ i „Jevrejski muzičari u Beogradu: od Balfurove deklaracije do Holokausta“, za koju je dobila nagradu „Stana Đurić-Klajn“. Aktivna je učesnica međunarodnih skupova i projekata, uključujući Horizont 2020. Redovno objavljuje radove u domaćim i međunarodnim publikacijama.